Od cytologii do leczenia. Ścieżka diagnostyczna w przypadku raka szyjki macicy.
Wyobraź sobie, że odbierasz wynik rutynowej cytologii – badania, które miało być tylko formalnością, potwierdzeniem, że wszystko jest w porządku. Tymczasem na kartce widnieje informacja o nieprawidłowościach. Serce zaczyna bić szybciej, w głowie pojawiają się setki myśli a strach stopniowo wypiera spokój. Co dalej? Czy to na pewno rak? Jakie badania jeszcze mnie czekają?
Diagnostyka raka szyjki macicy to proces, który zaczyna się często od rutynowego badania cytologicznego. Choć rak szyjki macicy rozwija się powoli, wykrycie zmian w odpowiednim momencie daje szansę na pełne wyleczenie.
Trzeba jednak pamiętać, że droga od nieprawidłowego wyniku cytologii do postawienia diagnozy to proces pełen wyzwań i emocji. To także moment, w którym wiedza i zrozumienie kolejnych etapów diagnostyki mogą przynieść ulgę i poczucie kontroli nad sytuacją. W tym artykule krok po kroku przybliżymy ścieżkę diagnostyczną w przypadku raka szyjki macicy – od pierwszych niepokojących wyników po ewentualne leczenie. Zrozumienie tego procesu to pierwszy krok w walce o zdrowie.
Gdy cytologia jest nieprawidłowa. Pierwszy krok diagnostyki raka szyjki macicy
Cytologia to podstawowe badanie profilaktyczne, które polega na pobraniu wymazu z szyjki macicy. Dzięki analizie mikroskopowej komórek możliwe jest wykrycie stanów zapalnych, infekcji wirusem HPV czy zmian przednowotworowych. Gdy wynik jest nieprawidłowy, lekarz zaleca dalszą diagnostykę. Nie zawsze oznacza to nowotwór – często zmiany są łagodne ale ich obecność wymaga dokładniejszej analizy.
Poniżej przedstawiamy jakie oznaczenia mogą się pojawić na wyniku cytologii i co dokładnie oznaczają. Wyniki cytologii są obecnie najczęściej opisywane według systemu Bethesda, który ułatwia klasyfikację zmian i zalecenia dotyczące dalszej diagnostyki.
Wynik prawidłowy (negatywny)
Jeśli wynik jest opisany jako „brak zmian śródnabłonkowych i cech nowotworowych” (NILM – Negative for Intraepithelial Lesion or Malignancy), oznacza to, że komórki pobrane do badania nie wykazują żadnych nieprawidłowości. Jest to wynik prawidłowy i najczęściej zaleca się powtórzenie badania za 3 lata.
Wynik nieprawidłowy – zmiany łagodne
Czasem cytologia wykazuje obecność zmian, które nie są bezpośrednio związane z rakiem, ale wymagają dalszej obserwacji. Do takich zmian należą:
- ASC-US (atypowe komórki nabłonkowe o nieokreślonym znaczeniu) – zmiany nieprawidłowe ale nie wskazujące jednoznacznie na stan przedrakowy. Zaleca się powtórzenie cytologii po 6–12 miesiącach lub wykonanie testu HPV.
- ASC-H (atypowe komórki nabłonkowe, gdzie nie można wykluczyć zmian HSIL) – istnieje podejrzenie zmian wyższego stopnia, konieczna jest dalsza diagnostyka (np. kolposkopia).
- LSIL (zmiany śródnabłonkowe małego stopnia) – najczęściej związane z infekcją HPV, zazwyczaj wymagają obserwacji lub dodatkowego testu HPV.
Wynik nieprawidłowy – zmiany wysokiego ryzyka
Wyniki te sugerują większe prawdopodobieństwo obecności zmian przednowotworowych lub nowotworowych:
- HSIL (zmiany śródnabłonkowe dużego stopnia) – wynik wskazuje na obecność komórek, które mogą być stanem przedrakowym. Zwykle kieruje się pacjentkę na kolposkopię i biopsję.
- AGC (atypowe komórki gruczołowe) – zmiany mogą sugerować nowotwór pochodzenia gruczołowego (np. raka gruczołowego szyjki macicy). Konieczne są dalsze badania, w tym biopsja.
- AIS (gruczolakorak in situ) – zmiany nowotworowe ograniczone do komórek gruczołowych, bez naciekania. Wymaga pilnego leczenia.
- Raka płaskonabłonkowego – jednoznaczny wynik wskazujący na obecność raka szyjki macicy. Konieczne jest niezwłoczne skierowanie na dalsze badania i leczenie onkologiczne.
Wynik cytologii z obecnością HPV
Jeśli wynik cytologii wskazuje na obecność wirusa HPV (zwłaszcza typów onkogennych, takich jak HPV-16 i HPV-18), oznacza to większe ryzyko rozwoju zmian przedrakowych. Często w takim przypadku wykonuje się dodatkowe testy DNA HPV oraz kolposkopię aby ocenić stopień zagrożenia.
Co zrobić po otrzymaniu wyniku?
- Wynik prawidłowy – nie ma potrzeby dalszej diagnostyki, wystarczy powtórzenie cytologii za kilka lat.
- Wynik ASC-US lub LSIL – konieczna jest kontrola po kilku miesiącach lub test na HPV.
- Wynik HSIL, ASC-H, AGC, AIS lub rak płaskonabłonkowy – konieczna jest natychmiastowa konsultacja z ginekologiem, który skieruje na dodatkowe badania (kolposkopia, biopsja).
Kolposkopia. Co to za badanie i dlaczego jest tak ważne?
Kolposkopia to badanie, które pozwala na szczegółowe obejrzenie szyjki macicy za pomocą kolposkopu – urządzenia z wbudowanym powiększeniem. Przeprowadza się je w przypadku nieprawidłowego wyniku cytologii lub gdy występują inne objawy sugerujące zmiany w szyjce macicy.
Kolposkopia nie wymaga specjalnego przygotowania, jednak warto pamiętać o kilku zasadach, które mogą wpłynąć na jej jakość i komfort pacjentki. Dlatego kilka dni przed badaniem:
- Unikaj stosowania leków dopochwowych, globulek czy irygacji pochwy.
- Wstrzymaj się od stosunków płciowych przez 24–48 godzin przed kolposkopią.
- Najlepiej zaplanować badanie na okres między 8. a 20. dniem cyklu menstruacyjnego, aby uniknąć krwawienia, które może utrudnić ocenę zmian.
Kolposkopia jest przeprowadzana w gabinecie ginekologicznym i trwa zazwyczaj od 10 do 20 minut. Jest to badanie bezbolesne, choć niektóre etapy mogą powodować niewielki dyskomfort. W trakcie badania pacjentka kładzie się na fotelu ginekologicznym. Lekarz wprowadza do pochwy wziernik, podobnie jak przy standardowym badaniu ginekologicznym. Pozwala to na odsłonięcie szyjki macicy i ułatwia obserwację. Kolposkop jest umieszczany w odległości kilku centymetrów od wejścia do pochwy. Jest to urządzenie optyczne przypominające mikroskop, które daje kilkukrotne powiększenie obrazu. Samo urządzenie nie wchodzi do pochwy – badanie odbywa się bezdotykowo. Następnie lekarz przemywa szyjkę macicy roztworem soli fizjologicznej aby usunąć śluz. Potem stosuje się 3% kwas octowy, który powoduje białe wybarwienie nieprawidłowych komórek. Po nałożeniu roztworu lekarz dokładnie ogląda szyjkę macicy przez kolposkop. Zmiany przednowotworowe i nowotworowe przybierają charakterystyczny wygląd – mogą być białe, mozaikowe, brodawkowate lub o nieregularnej strukturze. Jeśli lekarz dostrzeże podejrzane zmiany, może pobrać wycinek tkanki do badania histopatologicznego jest to tzw. biopsja szyjki macicy. Zabieg ten jest na ogół bezbolesny, choć niektóre pacjentki mogą odczuwać lekkie ukłucie lub skurcz. Wycinek jest pobierany za pomocą specjalnej pęsety lub wycinaka i trafia do laboratorium w celu dalszej analizy. Istnieją różne rodzaje biopsji w tym biopsja wycinkowa, biopsja stożkowa (konizacja) oraz łyżeczkowanie kanału szyjki macicy. Każda z tych metod ma na celu dokładne określenie rodzaju zmian i ocenę ryzyka ich złośliwości.
Wyniki biopsji z szyjki macicy. Co mogą oznaczać?
Wynik biopsji pozwala na potwierdzenie lub wykluczenie obecności komórek nowotworowych. Wyróżnia się zmiany łagodne (jak polipy), zmiany przedrakowe (jak CIN – śródnabłonkowa neoplazja szyjki macicy) oraz zmiany złośliwe. W przypadku wykrycia stanów przedrakowych (CIN I, II, III) konieczne może być leczenie miejscowe ale wczesne wykrycie daje szansę na pełne wyleczenie bez konieczności rozległych zabiegów chirurgicznych.
Dalsze postępowanie. Leczenie czy obserwacja?
W zależności od wyników biopsji lekarz podejmuje decyzję o dalszym postępowaniu. W przypadku zmian łagodnych może wystarczyć regularna obserwacja i powtarzanie cytologii co kilka miesięcy. Gdy wyniki wskazują na zmiany przedrakowe, stosuje się miejscowe usunięcie zmienionych tkanek metodą konizacji lub elektrokonizacji. W przypadku potwierdzenia raka szyjki macicy plan leczenia zależy od zaawansowania choroby – obejmuje on chirurgię, radioterapię lub chemioterapię jak również terapie celowane. Dzięki postępowi w diagnostyce i terapii rak szyjki macicy w początkowym stadium jest chorobą w pełni uleczalną. Ważne jest jednak szybkie wykrycie zmian i odpowiednia interwencja.
Jak widać diagnostyka raka szyjki macicy to proces wieloetapowy, w którym kluczową rolę odgrywają badania profilaktyczne. Regularna cytologia pozwala na wczesne wykrycie zmian a w przypadku nieprawidłowego wyniku szybka reakcja umożliwia pełne wyleczenie. Pamiętajmy – odpowiednia profilaktyka i szybka diagnostyka to szansa na zdrowie i życie.
