Androgeny u kobiet. Objawy ich nadmiaru, diagnostyka i metody leczenia
Wahania hormonalne to coś, czego doświadcza większość kobiet w różnych momentach życia. Jednak gdy poziom – androgenów tzw. męskich hormonów – przekracza fizjologiczną normę, może to prowadzić do szeregu niepokojących objawów. Trądzik oporny na leczenie, nadmierne owłosienie w nietypowych miejscach, łysienie, nieregularne miesiączki czy problemy z masą ciała – to tylko niektóre z możliwych skutków nadmiaru androgenów. Choć te symptomy bywają bagatelizowane lub mylnie przypisywane innym przyczynom, często mają jedno wspólne źródło: zaburzenia hormonalne. W artykule wyjaśniamy, jaką rolę androgeny pełnią w organizmie kobiety, co może prowadzić do ich nadmiaru, jak wygląda diagnostyka oraz jakie są skuteczne i nowoczesne metody leczenia – zarówno przyczyn, jak i objawów.
Rola androgenów w kobiecym organizmie
Androgeny, choć powszechnie kojarzone z męskim układem hormonalnym, pełnią również istotne funkcje w ciele kobiety. Są one produkowane głównie w jajnikach i nadnerczach, a w mniejszych ilościach także w tkankach obwodowych. Najważniejsze androgeny obecne u kobiet to testosteron, androstendion oraz DHEA (dehydroepiandrosteron). Hormony te wpływają na wiele procesów fizjologicznych – odpowiadają za libido, wspomagają rozwój masy mięśniowej i kostnej, wpływają na produkcję sebum oraz na wzrost włosów. W odpowiednich ilościach są niezbędne do utrzymania równowagi hormonalnej i ogólnego dobrostanu. Problem pojawia się wtedy, gdy ich poziom staje się zbyt wysoki lub organizm reaguje na nie nadmiernie, co może prowadzić do zaburzeń metabolicznych, dermatologicznych i ginekologicznych.
Objawy zbyt wysokiego poziomu androgenów u kobiet
Jednym z najczęstszych objawów nadmiaru androgenów u kobiet jest hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie typu męskiego. Włosy zaczynają rosnąć w miejscach charakterystycznych dla mężczyzn takich jak twarz, klatka piersiowa, brzuch czy plecy. Zmiana ta często ma wpływ nie tylko na wygląd ale również na samoocenę i komfort psychiczny kobiety. Kolejnym objawem są zmiany skórne w postaci nasilonego trądziku, który może być oporny na standardowe leczenie dermatologiczne. Trądzik o podłożu hormonalnym najczęściej lokalizuje się na dolnych partiach twarzy, takich jak broda i żuchwa ale może też występować na plecach i klatce piersiowej.
Innym sygnałem zaburzeń androgenowych może być łysienie typu męskiego, zwane też łysieniem androgenowym. U kobiet objawia się ono przerzedzeniem włosów na szczycie głowy, z zachowaniem linii czołowej owłosienia. Proces ten, choć rzadziej kojarzony z zaburzeniami hormonalnymi u kobiet, może być równie uciążliwy i wymagać specjalistycznej diagnostyki oraz leczenia. Dodatkowo u wielu pacjentek pojawiają się zaburzenia cyklu miesiączkowego, nieregularne lub skąpe miesiączki a czasem nawet ich całkowity brak. Nieprawidłowości te często współistnieją z zaburzeniami metabolicznymi, takimi jak insulinooporność czy zwiększone ryzyko cukrzycy typu 2.
Skąd bierze się nadmiar androgenów u kobiet?
Najczęstszą przyczyną nadmiaru androgenów u kobiet jest zespół policystycznych jajników, znany jako PCOS. To schorzenie endokrynologiczne o złożonej etiologii, które wpływa zarówno na gospodarkę hormonalną, jak i na funkcjonowanie jajników. Charakterystyczne cechy PCOS to zaburzenia owulacji, obecność licznych drobnych pęcherzyków w jajnikach oraz podwyższony poziom androgenów. Oprócz PCOS nadmiar androgenów może być wynikiem nadczynności kory nadnerczy, rzadziej guza wydzielającego androgeny a także może mieć tło genetyczne. Dziedziczna skłonność do nadprodukcji androgenów lub zwiększonej wrażliwości tkanek na ich działanie może prowadzić do objawów nawet przy pozornie prawidłowych poziomach hormonów we krwi.
Jak diagnozuje się poziom androgenów?
Diagnostyka nadmiaru androgenów wymaga kompleksowego podejścia. Na początku lekarz – najczęściej endokrynolog lub ginekolog – zbiera szczegółowy wywiad, oceniając objawy kliniczne, ich nasilenie oraz czas trwania. Badanie fizykalne pozwala na wstępną ocenę typu owłosienia, stanu skóry i ewentualnego łysienia. W dalszej kolejności wykonuje się badania laboratoryjne krwi, które obejmują oznaczenie poziomu wolnego i całkowitego testosteronu, DHEA-S, androstendionu oraz globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG). Ocena poziomu insuliny i glukozy na czczo również bywa pomocna, zwłaszcza w przypadku podejrzenia insulinooporności. Diagnostykę uzupełnia się o badania obrazowe, w tym najczęściej USG jajników a w wybranych przypadkach także rezonans magnetyczny lub tomografię komputerową, jeśli istnieje podejrzenie zmian nowotworowych.
Leczenie nadmiaru androgenów u kobiet
Leczenie nadmiaru androgenów zależy od przyczyny, nasilenia objawów i indywidualnych potrzeb pacjentki. U kobiet z PCOS pierwszym krokiem jest zwykle zmiana stylu życia. Redukcja masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej oraz zdrowa dieta mogą znacząco obniżyć poziom insuliny i androgenów, przywracając równowagę hormonalną. U wielu pacjentek już niewielka utrata masy ciała poprawia regularność cyklu miesiączkowego i redukuje objawy hirsutyzmu oraz trądziku.
W leczeniu farmakologicznym stosuje się najczęściej dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne zawierające estrogen i gestagen o działaniu antyandrogennym. Pomagają one zredukować poziom wolnych androgenów i łagodzą objawy skórne. W przypadku nasilonych objawów można rozważyć zastosowanie leków blokujących działanie androgenów na poziomie receptorów. W trudniejszych przypadkach, po konsultacji z endokrynologiem, możliwe jest włączenie leków zmniejszających syntezę androgenów.
Dodatkowo, coraz więcej kobiet korzysta z metod wspomagających leczenie objawów estetycznych. Do najczęściej stosowanych należą zabiegi laserowego usuwania owłosienia, które pozwalają na trwałą redukcję nadmiernego owłosienia w miejscach objętych hirsutyzmem. W terapii trądziku hormonalnego sprawdzają się zabiegi dermatologiczne, takie jak peelingi chemiczne, laseroterapia czy leczenie światłem LED. U kobiet z łysieniem androgenowym możliwe jest także wdrożenie leczenia trychologicznego, obejmującego zarówno preparaty miejscowe, jak i terapię światłem.
Należy pamiętać, że leczenie nadmiaru androgenów to proces długotrwały, który wymaga cierpliwości, systematyczności oraz ścisłej współpracy z zespołem specjalistów: ginekologiem, endokrynologiem, dermatologiem a czasem także dietetykiem czy psychologiem. Dzięki odpowiedniemu podejściu i indywidualnie dobranej terapii możliwe jest znaczące zmniejszenie objawów, poprawa samopoczucia oraz jakości życia pacjentek.
Do jakiego lekarza się udać, jeśli podejrzewasz u siebie nadmiar androgenów?
Jeśli zauważasz u siebie objawy mogące świadczyć o nadmiarze androgenów – takie jak nadmierne owłosienie w nietypowych miejscach (np. na twarzy, klatce piersiowej), trądzik oporny na leczenie, łysienie typu męskiego, nieregularne miesiączki lub przyrost masy ciała – warto jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Pierwszym specjalistą, do którego możesz się zgłosić, jest ginekolog, najlepiej taki, który ma doświadczenie w endokrynologii ginekologicznej. W wielu przypadkach konieczna będzie również wizyta u endokrynologa, który specjalizuje się w zaburzeniach hormonalnych i może zlecić szczegółowe badania laboratoryjne oraz obrazowe. W zależności od objawów dodatkowych pomocna może być także konsultacja z dermatologiem (w przypadku zmian skórnych) lub trychologiem (jeśli głównym problemem jest łysienie). Wczesna diagnoza i interdyscyplinarne podejście znacząco zwiększają szansę na skuteczne leczenie i poprawę jakości życia.
Świadomość hormonalnych przyczyn problemów takich jak trądzik, nadmierne owłosienie czy zaburzenia miesiączkowania rośnie, jednak wiele kobiet wciąż nie łączy tych objawów z zaburzeniami endokrynologicznymi. Dlatego tak ważna jest edukacja i dostęp do rzetelnej wiedzy, która pozwala nie tylko zrozumieć mechanizmy zachodzące w organizmie, ale także skutecznie działać – z pomocą odpowiedniego lekarza i przy wsparciu specjalistycznego leczenia.
