HPV i rak szyjki macicy. Co każda kobieta powinna wiedzieć o wirusie brodawczaka ludzkiego?
Wirus HPV to jeden z najbardziej powszechnych wirusów przenoszonych drogą płciową na świecie. Szacuje się, że nawet 80% aktywnych seksualnie osób przynajmniej raz w życiu zetknie się z tym patogenem. Choć wiele zakażeń przebiega bezobjawowo i ustępuje samoistnie, niektóre typy wirusa mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym do rozwoju raka szyjki macicy. Z tego artykułu dowiesz się, co powinnaś wiedzieć o HPV aby zadbać o swoje zdrowie.
O wirusie HPV
HPV, czyli wirus brodawczaka ludzkiego (ang. Human Papillomavirus) to jeden z najczęściej występujących wirusów przenoszonych drogą płciową na świecie. Jego historia sięga starożytności, choć naukowo został opisany stosunkowo niedawno. Zanim jednak naukowcy zrozumieli jego pełne znaczenie, minęły dekady badań i odkryć.
HPV jest wirusem należącym do rodziny Papillomaviridae, która istnieje w przyrodzie od milionów lat. Wirusy te przystosowały się do różnych gatunków kręgowców, w tym ludzi. Z punktu widzenia biologii HPV jest stosunkowo „starym” wirusem, który prawdopodobnie ewoluował wraz z ludzką populacją. Obecnie znanych jest ponad 200 typów wirusa HPV, z których około 40 może infekować okolice narządów płciowych a kilkanaście ma właściwości onkogenne, czyli mogące wywoływać raka.
HPV przenosi się głównie drogą płciową ale do zakażenia może dojść także poprzez kontakt ze skórą lub błonami śluzowymi osoby zakażonej. Ponieważ infekcje często przebiegają bezobjawowo, wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że jest nosicielem wirusa.
Przełomowym momentem w badaniach nad wirusem HPV było odkrycie jego związku z rakiem szyjki macicy. Kluczową rolę w tym procesie odegrał niemiecki naukowiec Harald zur Hausen, który w latach 70. XX wieku wysunął hipotezę, że to właśnie HPV może być główną przyczyną tego nowotworu. W tamtym czasie była to teoria rewolucyjna, ponieważ większość badaczy wiązała raka szyjki macicy z wirusem opryszczki (HSV). W 1983 roku zur Hausen zidentyfikował typ HPV-16 w próbkach nowotworowych i udowodnił jego obecność w komórkach raka szyjki macicy. Rok później opisał także typ HPV-18. Te dwa typy okazały się głównymi sprawcami nowotworów szyjki macicy i odpowiadają za około 70% przypadków tej choroby. Za swoje przełomowe badania zur Hausen otrzymał w 2008 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny. Odkrycie zur Hausena zrewolucjonizowało podejście do profilaktyki raka szyjki macicy. Dzięki badaniom nad HPV opracowano testy diagnostyczne, które pozwalają wykryć wirusa na długo przed pojawieniem się objawów. Równocześnie rozpoczęły się prace nad szczepionkami, które miały chronić przed zakażeniem onkogennymi typami wirusa.
Pierwsza szczepionka przeciwko HPV – Gardasil – została zatwierdzona w 2006 roku i chroniła przed czterema typami wirusa: 6, 11, 16 i 18. W kolejnych latach opracowano szczepionki drugiej generacji, które obejmują aż dziewięć typów HPV. Dzięki temu szczepienia profilaktyczne stały się skuteczną bronią w walce z rakiem szyjki macicy oraz innymi nowotworami wywoływanymi przez HPV.
HPV. Cichy wróg zdrowia kobiety
HPV, czyli wirus brodawczaka ludzkiego jest rodziną ponad 200 typów wirusów, z których około 40 może infekować okolice narządów płciowych. Większość zakażeń przebiega bezobjawowo a układ odpornościowy skutecznie zwalcza wirusa. Problem pojawia się jednak wtedy gdy organizm nie potrafi samodzielnie wyeliminować infekcji. Niektóre typy HPV mogą prowadzić do zmian nowotworowych, zwłaszcza w obrębie szyjki macicy ale również odbytu, gardła czy jamy ustnej.
Które typu HPV są onkogenne i jakie niosą ryzyko?
Nie każdy wirus HPV jest niebezpieczny. Wśród setek typów wirusa, około 14 uznaje się za onkogenne, czyli mogące wywoływać raka. Największe zagrożenie stwarzają typy 16 i 18, które odpowiadają za ponad 70% przypadków raka szyjki macicy. Istnieją także inne wysokoonkogenne typy takie jak 31, 33, 45, 52 czy 58, które również mają duży potencjał onkogenny i są związane z innymi nowotworami anogenitalnymi.
Zakażenie tymi wirusami nie zawsze prowadzi do raka, jednak zwiększa ryzyko powstania zmian przednowotworowych głównie szyjki macicy ale także innych nowotworów złośliwych w okolicach anogenitalnych oraz w obrębie głowy i szyi.
Wirus HPV należy do grupy wirusów DNA, które infekują komórki nabłonka skóry i błon śluzowych. W przypadku niektórych typów wirusa, jego materiał genetyczny może zintegrować się z DNA komórki gospodarza, co prowadzi do zaburzenia regulacji cyklu komórkowego. Kluczowe dla rozwoju nowotworu są białka wirusowe E6 i E7, które:
- Białko E6, które dezaktywuje białko p53 pełniące w zdrowych komórkach rolę „strażnika genomu”, chroniąc przed niekontrolowanymi podziałami.
- Białko E7, które inaktywuje białko RB (retinoblastoma), odpowiedzialne za hamowanie nadmiernego podziału komórek.
Połączenie tych mechanizmów sprawia, że komórki zakażone onkogennym typem HPV mogą zacząć się intensywnie i niekontrolowanie namnażać, co prowadzi do transformacji nowotworowej.
Diagnostyka wirusa HPV
Podstawowym badaniem w diagnostyce zakażenia HPV jest cytologia ale jej skuteczność w wykrywaniu samego wirusa jest ograniczona. Bardziej precyzyjną metodą jest test na obecność DNA HPV, który pozwala na identyfikację konkretnych typów wirusa. Test ten wykonywany jest najczęściej równocześnie z cytologią płynną, co zwiększa dokładność wyników. Wykrycie wirusa HPV nie oznacza od razu raka ale wymaga dalszej obserwacji i ewentualnych badań kolposkopowych.
Co oznacza dodatni wynik testu na HPV?
Dodatni wynik testu HPV to sygnał do większej czujności ale nie powód do paniki. Oznacza on obecność wirusa w organizmie ale niekoniecznie zmiany nowotworowe. Jeśli wynik wskazuje na obecność onkogennego typu HPV, konieczna jest dalsza diagnostyka – cytologia oraz ewentualnie kolposkopia. Warto pamiętać, że dodatni wynik nie zawsze oznacza przewlekłe zakażenie. W wielu przypadkach organizm sam pozbywa się wirusa w ciągu kilkunastu miesięcy.
Szczepienia przeciwko HPV. Czy są skuteczne?
Szczepienia przeciwko HPV są obecnie uznawane za najskuteczniejszą formę profilaktyki raka szyjki macicy. Najbardziej popularne szczepionki chronią przed dziewięcioma typami wirusa, w tym najgroźniejszymi 16 i 18. Badania wykazują, że szczepienia są najskuteczniejsze, gdy są podawane przed rozpoczęciem życia seksualnego ale warto zaszczepić się również w późniejszym wieku żeby zmniejszyć ryzyko nowych zakażeń.
Badania kliniczne wykazały, że szczepionki przeciwko HPV są wysoce skuteczne w zapobieganiu infekcjom wywoływanym przez typy wirusa zawarte w szczepionce, zwłaszcza gdy są podawane przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. Na przykład, badania nad szczepionką Gardasil 9 wykazały niemal 100% skuteczność w zapobieganiu infekcjom i zmianom przednowotworowym szyjki macicy wywołanym przez siedem onkogennych typów HPV zawartych w szczepionce .
Dane z badań obserwacyjnych potwierdzają, że ochrona poszczepienna utrzymuje się przez co najmniej 10 lat bez oznak osłabienia skuteczności. Przykładowo, badania prowadzone w Szwecji wykazały, że kobiety zaszczepione w wieku 12–13 lat nie zachorowały na raka szyjki macicy w ciągu 12 lat od szczepienia .
Programy szczepień przeciwko HPV w różnych krajach doprowadziły do znaczącego spadku zachorowalności na raka szyjki macicy. W Wielkiej Brytanii, wśród kobiet zaszczepionych w wieku 12–13 lat, odnotowano 87% redukcję przypadków raka szyjki macicy w porównaniu z niezaszczepionymi kohortami .
Skuteczność szczepionki jest najwyższa, gdy jest podawana przed ekspozycją na wirusa, czyli przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. Badania wykazały, że osoby zaszczepione w wieku 9–14 lat osiągają poziom przeciwciał nie mniejszy niż osoby zaszczepione w starszym wieku, co pozwoliło na rekomendację dwudawkowego schematu szczepienia w tej grupie wiekowej .
Wczesne wykrycie wirusa HPV. Klucz do profilaktyki raka szyjki macicy
Profilaktyka raka szyjki macicy polega na połączeniu szczepień oraz regularnych badań cytologicznych i testów na HPV. Kobiety powinny zaczynać badania profilaktyczne już po 25. roku życia a w przypadku wykrycia wirusa – przeprowadzać dodatkowe testy w regularnych odstępach czasu. Wczesne wykrycie zmian przednowotworowych daje szansę na skuteczne leczenie i całkowite wyleczenie. Trzeba pamiętać, że HPV jest częścią naszego życia a ryzyko zakażenia dotyczy niemal każdego. Jednak świadome podejście do profilaktyki pozwala zmniejszyć zagrożenie rozwoju raka szyjki macicy. Szczepienia, regularne badania oraz świadomość zagrożeń to podstawowe kroki, które każda kobieta powinna podjąć aby zadbać o swoje zdrowie.
