Mięśniaki macicy to najczęściej spotykane łagodne nowotwory u kobiet. Choć często rozwijają się bezobjawowo, u wielu pacjentek wywołują krwawienia, dolegliwości bólowe czy trudności z zajściem w ciążę. Coraz częściej przy podejmowaniu decyzji o leczeniu sięga się po chirurgię robotyczną, która umożliwia niezwykle precyzyjne i bezpieczne usunięcie guzów z zachowaniem macicy a jednocześnie pozwala na szybszy powrót do zdrowia i poprawę jakości życia. O tym jak wygląda zabiegowe leczenie mięśniaków z wykorzystaniem robota rozmawiamy z dr hab. n. med. Marcinem Opławskim – ginekologiem onkologiem z krakowskiego Szpitala na Klinach.
Czym są mięśniaki macicy i jakie są ich przyczyny?
Dr hab. n. med. Marcin Opławski: Mięśniaki macicy to najczęstszy nowotwór występujący u kobiet, przy czym – co istotne – ma on charakter niezłośliwy. Powstają w wyniku nieprawidłowego rozrostu komórek mięśnia macicy. Ryzyko, że zmiana oceniona przez ginekologa czy radiologa jako mięśniak okaże się w rzeczywistości nowotworem złośliwym, np. mięsakiem, jest bardzo niskie i nie przekracza 1%.
Na rozwój mięśniaków kobieta ma ograniczony wpływ. Badania wskazują, że kluczową rolę odgrywają hormony płciowe – to one mogą stymulować wzrost guzów, zwłaszcza w okresach nasilonej aktywności hormonalnej takich jak ciąża. Z kolei w menopauzie, kiedy poziom hormonów spada, mięśniaki często się zmniejszają. Ważnym czynnikiem jest również genetyka – jeśli w rodzinie występowały mięśniaki, ryzyko ich pojawienia się znacząco wzrasta.
Częściej choroba diagnozowana jest też u pacjentek z nadwagą i podwyższonym wskaźnikiem BMI, choć nie stanowi to reguły.
Jakie objawy mogą powodować mięśniaki macicy?
Dr hab. n. med. Marcin Opławski: Zdarza się, że mięśniaki nie wywołują żadnych dolegliwości i zostają wykryte przypadkowo podczas badania ultrasonograficznego u ginekologa – to zdecydowanie najbardziej korzystna sytuacja dla pacjentki.
Na charakter i nasilenie objawów mięśniaków wpływają przede wszystkim rozmiar guzów, ich liczba oraz lokalizacja. Najczęściej występujące dolegliwości to:
- obfite i przedłużające się krwawienia miesiączkowe, które przy częstym występowaniu mogą prowadzić do niedokrwistości,
- bóle w podbrzuszu lub w okolicy krzyżowej.
Wyróżnia się trzy główne typy mięśniaków: podsurowicówkowe, śródścienne i podśluzówkowe. Szczególnie mięśniaki podśluzówkowe odpowiadają za nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych.
Większe guzy mogą wywoływać objawy wynikające z ucisku na sąsiednie narządy miednicy mniejszej – m.in. na pęcherz moczowy (częste oddawanie moczu), odbytnicę (zaparcia), a w niektórych przypadkach także na moczowód, co może prowadzić nawet do wodonercza i wtórnych problemów z nerkami.
Jakie są dostępne metody leczenia mięśniaków macicy?
Dr hab. n. med. Marcin Opławski: W sytuacji, gdy mięśniaki nie wywołują żadnych dolegliwości, najczęściej wystarczy ich regularna obserwacja. Problem pojawia się, gdy zmiany powodują objawy – wówczas można zastosować różne formy terapii.
- Histeroskopia – w przypadku mięśniaków powodujących nieprawidłowe krwawienia wykonuje się zabieg usunięcia guza od strony pochwy, przez szyjkę macicy, z użyciem histeroskopu.
- Metody małoinwazyjne – mięśniaki podsurowicówkowe można usuwać laparoskopowo lub z wykorzystaniem systemu robotycznego, co pozwala na dużą precyzję i mniejsze ryzyko powikłań.
- Leczenie farmakologiczne – istnieje preparat, który może czasowo zmniejszać rozmiar mięśniaków. Stosuje się go m.in. przed planowaną ciążą aby ułatwić pacjentce poczęcie. Efekt jednak nie jest trwały.
- Metody nieoperacyjne – obejmują m.in. embolizację mięśniaków (zamknięcie dopływu krwi do guza przez naczynia maciczne) oraz techniki ultradźwiękowe, takie jak HIFU. W praktyce ich skuteczność jest ograniczona a efekty często przejściowe.
Obecnie jedyną metodą, która daje pełną gwarancję usunięcia mięśniaków pozostaje zabieg chirurgiczny.
Chirurgia robotyczna w leczeniu mięśniaków macicy – jakie daje korzyści?
Dr hab. n. med. Marcin Opławski: Obecnie zabiegi usuwania mięśniaków macicy coraz częściej wykonywane są z wykorzystaniem robota chirurgicznego – nawet w przypadku dużych i licznych guzów.
Najważniejszą zaletą tej metody jest doskonała wizualizacja pola operacyjnego, co pozwala precyzyjnie uwidocznić naczynia i struktury tkankowe. Dzięki temu możliwe jest bezpieczne i niemal bezkrwawe usunięcie wielu mięśniaków jednocześnie.
Robot daje również możliwość bardzo dokładnego zszycia loży po mięśniaku – równie dobrze jak w chirurgii otwartej a zdecydowanie lepiej niż w laparoskopii. Ma to ogromne znaczenie dla trwałości ściany macicy, szczególnie u pacjentek planujących ciążę w przyszłości.
Jak w każdej technice małoinwazyjnej, pacjentka zyskuje też krótszy pobyt w szpitalu, mniejszą utratę krwi oraz szybszy powrót do codziennej aktywności. Chirurgia robotyczna minimalizuje dolegliwości związane z okresem pooperacyjnym i zmniejsza ryzyko powikłań, w tym problemów związanych z blizną. W efekcie przekłada się to na wyraźnie wyższą jakość życia po zabiegu.
Jak działa robot chirurgiczny i czy pacjentki mu ufają?
Dr hab. n. med. Marcin Opławski: Część kobiet decyduje się na zabieg właśnie dlatego, że słyszą o chirurgii robotycznej i kojarzą ją z nowoczesnością. Warto jednak zaznaczyć, że to nie robot wykonuje operację samodzielnie – cały czas nad przebiegiem zabiegu czuwa lekarz a system robotyczny pełni funkcję zaawansowanego narzędzia wspierającego chirurga.
Technologia ta zwiększa możliwości zespołu operacyjnego. Chirurg pracuje w pozycji siedzącej, w komfortowych warunkach, co eliminuje konieczność przyjmowania niewygodnych pozycji, jak przy laparoskopii. Narzędzia robotyczne mają większą swobodę ruchu niż standardowe instrumenty laparoskopowe, co przekłada się na precyzję operacji. Dodatkowo podczas zabiegów robotycznych stosuje się mniejsze ciśnienie śródbrzuszne, a także mniejsze nacięcia skóry niż przy klasycznej laparoskopii. Możliwe jest też wykorzystanie instrumentów, których nie oferuje tradycyjna laparoskopia.
Większość pacjentek podchodzi do chirurgii robotycznej z dużym zaufaniem. Około 90% z nich akceptuje tę metodę leczenia, a jedynie niewielka grupa – ok. 10% – wyraża obawy. Najczęściej wynikają one z lęku przed nową technologią i błędnego przekonania, że zabieg wykonuje sam robot. Tymczasem należy jasno podkreślić: to chirurg prowadzi operację, a robot jest jedynie narzędziem wspierającym jego pracę.
Czy operacje robotyczne usuwania mięśniaków są dostępne w Polsce i czy są refundowane przez NFZ?
Dr hab. n. med. Marcin Opławski: Obecnie usuwanie mięśniaków macicy metodą robotyczną nie jest procedurą refundowaną przez NFZ. W ramach publicznego systemu ochrony zdrowia w Polsce zabiegi z użyciem robota są finansowane wyłącznie w przypadku leczenia operacyjnego raka endometrium.
Pacjentki, które chcą skorzystać z tej nowoczesnej metody w terapii mięśniaków, mają taką możliwość w ramach leczenia prywatnego. Od 2020 roku operacje tego typu wykonywane są m.in. w krakowskim Szpitalu na Klinach, który jako jeden z pierwszych ośrodków w kraju wprowadził chirurgię robotyczną do praktyki ginekologicznej.
Jak zdaniem ginekologa można zachęcić pacjentki do wyboru operacji robotycznej?
Dr hab. n. med. Marcin Opławski: Chirurgia robotyczna to metoda szczególnie dedykowana kobietom aktywnym – takim, które nie chcą spędzać wielu tygodni na zwolnieniu lekarskim, pragną szybko wrócić do codziennych obowiązków, pracy czy opieki nad dziećmi. Dzięki mniejszej inwazyjności zabieg wiąże się z krótszą rekonwalescencją, mniejszą potrzebą rehabilitacji i szybszym powrotem do pełnej sprawności.
Coraz częściej stosuje się także tzw. prehabilitację w ramach protokołu ERAS, czyli przygotowanie pacjentki do operacji. Obejmuje ono m.in. aktywność fizyczną, rezygnację z używek (papierosy, alkohol) czy wprowadzenie zdrowej, wysokobiałkowej diety na około miesiąc przed planowaną procedurą. Takie działania pozwalają jeszcze lepiej znieść sam zabieg i ułatwiają proces zdrowienia.
Warto podkreślić, że operacje robotyczne wykonywane są wyłącznie przez wyszkolonych i certyfikowanych chirurgów. System nie pozwala na rozpoczęcie procedury osobom bez odpowiedniego przygotowania. Aby zdobyć certyfikat, lekarz musi przejść wieloetapowe szkolenia, obejmujące zabiegi na symulatorach, zwierzętach oraz kadawerach, a następnie wykonywać określoną liczbę operacji rocznie, by utrzymać swoje uprawnienia. To gwarantuje pacjentkom najwyższą jakość i bezpieczeństwo leczenia.
Co więcej, operacje mięśniaków macicy bywają technicznie trudniejsze niż zabiegi wykonywane przy raku endometrium, dlatego wymagają dużego doświadczenia. Badania naukowe potwierdzają jednak, że chirurgia robotyczna jest jedną z najnowocześniejszych i najbezpieczniejszych metod leczenia mięśniaków macicy – nawet w przypadku guzów dużych i mnogich. Zabiegi te są skuteczne, precyzyjne i mniej obciążające dla organizmu, co przekłada się na szybszy powrót pacjentek do zdrowia i lepszą jakość życia.
