Dieta Low FODMAP to specjalistyczna, lecznicza dieta eliminacyjna, która zalecana jest m.in. w leczeniu zespołu jelita drażliwego (irritable bowel syndrome – IBS) oraz wielu innych problemów związanych z układem pokarmowym. Opracowana przez naukowców z Monash University w Australii dieta ta koncentruje się na eliminacji a następnie stopniowym reintrodukowaniu pewnych grup węglowodanów, które mogą być trudne do strawienia i powodować nieprzyjemne objawy. Nazwa „Low FODMAP” pochodzi od angielskich słów oznaczających fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole – czyli specyficzne rodzaje węglowodanów, które są słabo wchłaniane w jelitach. Te związki mogą fermentować pod wpływem bakterii jelitowych.  W sytuacji nieprawidłowej pracy przewodu pokarmowego mogą prowadzić do nadmiernych  wzdęć, bólu brzucha, nadmiernego wydzielania gazów jak i biegunki.  Wprowadzenie diety Low FODMAP może przynieść znaczną ulgę i poprawę jakości życia, jednak wymaga dokładnego planowania i wiedzy na temat tego, jakie produkty spożywcze są dozwolone a które należy ograniczyć. W artykule w rozmowie z dietetyczką Agnieszką Dąbek z krakowskiego Szpitala na Klinach omówimy czym dokładnie jest dieta Low FODMAP, kto może z niej skorzystać, jakie nawyki żywieniowe warto wdrożyć aby spełniała ona swoje zadania jak również jakie są potencjalne korzyści oraz wyzwania związane z jej stosowaniem.

Czym są FODMAPs?

FODMAPs to grupa łatwo fermentujących węglowodanów, które mogą być przyczyną dolegliwości z przewodu pokarmowego. Należą do nich:

• oligosacharydy: znajdują się w pszenicy, czosnku, cebuli, roślinach strączkowych i niektórych warzywach. Przykłady to fruktany i galaktany.
• disacharydy: najbardziej znanym disacharydem jest laktoza, cukier występujący w mleku i produktach mlecznych.
• monosacharydy: fruktoza, obecna w owocach, miodzie i syropie kukurydzianym jest przykładem monosacharydu, który może sprawiać problemy, szczególnie gdy jest spożywany w nadmiarze.
• poliole: to alkohole cukrowe takie jak sorbitol i mannitol, które występują naturalnie w niektórych owocach i warzywach a także są dodawane do wielu produktów spożywczych jako substancje słodzące.

Te węglowodany mają silne działanie osmotyczne (ściągają wodę do jelita cienkiego, przyspieszając persytaltykę), przez to mogą nie być w pełni trawione w jelicie cienkim co oznacza, że trafiają do jelita grubego, gdzie są fermentowane przez bakterie. Proces ten prowadzi do nadmiernej produkcji gazów i może powodować różne objawy, takie jak wzdęcia, bóle brzucha, biegunki czy zaparcia, które są typowe dla zespołu jelita drażliwego.

Jak działa dieta Low FODMAP?

Dieta Low FODMAP polega na tymczasowym (zgodnie z rekomendacjami 4-6 tygodni) ograniczeniu spożycia produktów bogatych w FODMAPs  a następnie stopniowym ich wprowadzaniu do diety w celu zidentyfikowania, które z tych węglowodanów wywołują objawy u danej osoby. Dieta ta składa się z trzech głównych etapów:

1. Etap eliminacyjny: przez okres od 4 do 6 tygodni, pacjent unika wszystkich pokarmów bogatych w FODMAPs. Celem tego etapu jest zmniejszenie objawów jelitowych poprzez wyeliminowanie potencjalnie problematycznych węglowodanów.
2. Etap ponownego wprowadzenia: po okresie eliminacji, produkty zawierające FODMAPs są stopniowo wprowadzane z powrotem do diety, jedno po drugim. Celem jest zidentyfikowanie, które rodzaje FODMAPs i w jakich ilościach są tolerowane przez organizm a które powodują objawy.
3. Etap personalizacji: na podstawie wyników z etapu ponownego wprowadzenia, dieta jest dostosowywana do indywidualnych potrzeb pacjenta. Oznacza to, że osoba może włączyć z powrotem do diety produkty, które nie wywołują objawów, jednocześnie unikając tych, które powodują problemy jelitowe.

Korzyści z diety Low FODMAP

Dieta Low FODMAP została szeroko przebadana i uznana za skuteczną w zmniejszaniu objawów zespołu jelita drażliwego. Badania pokazują, że około 70% osób cierpiących na IBS doświadcza poprawy po zastosowaniu tej diety. Do najważniejszych korzyści należą:

• redukcja wzdęć i bólu brzucha: ograniczenie fermentacji FODMAPs w jelicie grubym zmniejsza produkcję gazów, co może prowadzić do złagodzenia wzdęć i bólu brzucha.
• poprawa regularności wypróżnień: dla osób cierpiących na zaparcia lub biegunkę, dieta Low FODMAP może pomóc w regulacji pracy jelit, prowadząc do bardziej regularnych i komfortowych wypróżnień.
• lepsze samopoczucie i jakość życia: poprawa objawów związanych z zespołem jelita drażliwego często prowadzi do ogólnej poprawy jakości życia, zmniejszenia stresu i lęku związanego z problemami trawiennymi.

Produkty dozwolone i zabronione w diecie Low FODMAP

Podczas stosowania diety Low FODMAP, ważne jest aby wiedzieć, które produkty są dozwolone, a których należy unikać. Poniżej przedstawiamy uproszczony wykaz.

Produkty dozwolone:

• mięso i ryby: większość świeżych mięs i ryb nie zawiera fodmaps o ile nie są przetworzone lub marynowane z dodatkiem substancji bogatych w fodmaps.
• jajka: są naturalnie niskie w fodmaps i stanowią świetne źródło białka.
• warzywa niskie w fodmaps: marchew, ogórki, papryka, sałata, szpinak, ziemniaki.
• owoce niskie w fodmaps: banany, winogrona, pomarańcze, truskawki, borówki.
• bezglutenowe produkty zbożowe: ryż, quinoa, owies bezglutenowy, ziemniaki.
• laktoza: produkty bezlaktozowe takie jak mleko bez laktozy, sery twarde.

Produkty zabronione:

• warzywa bogate w fodmaps: czosnek, cebula, kapusta, brokuły, kalafior, szparagi.
• owoce bogate w fodmaps: jabłka, gruszki, mango, arbuzy, czereśnie.
• produkty mleczne: mleko krowie, jogurt, lody, sery miękkie (o wysokiej zawartości laktozy).
• zboża zawierające gluten: pszenica, żyto, jęczmień.
• słodkie przekąski: produkty zawierające alkohole cukrowe, takie jak sorbitol, mannitol, ksylitol, a także miód i syrop kukurydziany.

Wyzwania związane z dietą Low FODMAP

Mimo licznych korzyści, dieta Low FODMAP może być trudna do przestrzegania, zwłaszcza na początku. Wymaga ona dokładnego planowania posiłków i czytania etykiet produktów spożywczych, aby unikać ukrytych FODMAPs. Ponadto, eliminacja wielu produktów z diety może prowadzić do niedoborów składników odżywczych dlatego ważne jest aby dieta była dobrze zbilansowana. Współpraca z dietetykiem może być nieoceniona w prawidłowym wdrożeniu i utrzymaniu diety Low FODMAP. Dieta Low FODMAP to skuteczna strategia leczenia dla osób cierpiących na zespół jelita drażliwego i inne zaburzenia trawienne. Dzięki etapowemu podejściu pozwala na zidentyfikowanie konkretnych składników pokarmowych, które wywołują objawy co umożliwia indywidualne dostosowanie diety. Pomimo wyzwań, jakie niesie ze sobą ta dieta, jej korzyści w postaci złagodzenia objawów i poprawy jakości życia sprawiają, że jest to ważne narzędzie terapeutyczne dla wielu osób.