Profilaktyka raka szyjki macicy to temat, który dotyczy każdej kobiety. W ostatnich latach coraz większą rolę w tym zakresie odgrywa badanie HPV DNA, które stanowi ważne uzupełnienie tradycyjnej cytologii. Czym właściwie jest to badanie i dlaczego warto je wykonać? Kiedy staje się niezbędne i co oznacza dodatni wynik? Zrozumienie tych kwestii pozwala na świadome podejście do profilaktyki nowotworowej.
Badanie HPV DNA – co to jest i na czym polega?
Test HPV DNA to nowoczesne badanie, które pozwala na wykrycie obecności materiału genetycznego wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) w komórkach pobranych z szyjki macicy. Wirus HPV to najczęstszy czynnik ryzyka raka szyjki macicy a jego wykrycie w organizmie może świadczyć o zwiększonym prawdopodobieństwie wystąpienia zmian przednowotworowych. Badanie HPV DNA pozwala na precyzyjne określenie typu wirusa i ocenia jego potencjalne ryzyko onkogenne. Jest ono szczególnie istotne w przypadku wykrycia onkogennych typów, takich jak HPV-16 i HPV-18, które odpowiadają za większość przypadków raka szyjki macicy.
Dlaczego test HPV DNA jest ważny w profilaktyce raka szyjki macicy?
Rak szyjki macicy rozwija się na skutek długotrwałej obecności wirusa HPV w komórkach szyjki macicy. Często początkowe zmiany nie dają żadnych objawów, dlatego wczesna diagnostyka jest kluczowa. Cytologia wykrywa zmiany już obecne w komórkach ale nie zawsze jest w stanie zidentyfikować obecność samego wirusa. Test HPV DNA pozwala z kolei na wykrycie zakażenia zanim pojawią się zmiany komórkowe, co umożliwia wcześniejsze wdrożenie odpowiednich działań profilaktycznych.
Jak przeprowadza się badanie HPV DNA?
Przygotowanie do badania HPV DNA jest podobne do przygotowania do klasycznej cytologii. Przed wizytą warto pamiętać o kilku zasadach:
- Nie stosuj leków dopochwowych ani irygacji przez 48 godzin przed badaniem.
- Powstrzymaj się od współżycia na 24–48 godzin przed wizytą.
- Unikaj wykonywania badania w czasie miesiączki – najlepiej wykonać je między 8. a 20. dniem cyklu.
- W dniu badania można normalnie jeść i pić.
Przed badaniem lekarz przeprowadza krótki wywiad na temat stanu zdrowia, ewentualnych objawów i wcześniejszych wyników cytologii. Następnie pacjentka siada na fotelu ginekologicznym w pozycji leżącej. Lekarz wprowadza wziernik do pochwy, co pozwala na dokładne uwidocznienie szyjki macicy. Próbka do badania HPV DNA jest pobierana w podobny sposób jak przy cytologii. Lekarz używa specjalnej szczoteczki (wymazówki) do zebrania komórek z powierzchni szyjki macicy oraz z kanału szyjki. Czasami stosuje się jednocześnie cytologię płynną, co pozwala na jedno pobranie materiału do obu badań. Po pobraniu komórki zostają umieszczone w specjalnym roztworze w probówce. Dzięki temu próbka zostaje zabezpieczona przed wyschnięciem i trafia do laboratorium. W laboratorium wykorzystuje się techniki molekularne, najczęściej metodę PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy) aby wykryć obecność DNA wirusa. Metoda ta pozwala na identyfikację konkretnego typu HPV, co jest kluczowe dla oceny ryzyka onkologicznego.
Samo badanie jest bezbolesne, choć może powodować niewielki dyskomfort związany z wprowadzeniem wziernika. W niektórych przypadkach pacjentki mogą odczuwać lekkie kłucie przy pobieraniu materiału ale ból zazwyczaj jest minimalny. Po badaniu może pojawić się delikatne plamienie, które ustępuje w ciągu jednego dnia.
Wynik badania HPV DNA jest dostępny zazwyczaj w ciągu kilku dni do dwóch tygodni, w zależności od laboratorium. Wynik może przybrać formę:
- Negatywny (brak obecności wirusa HPV) – oznacza, że w próbce nie wykryto DNA wirusa.
- Pozytywny (obecność onkogennego typu HPV) – oznacza, że w komórkach szyjki macicy znajduje się wirus. W takim przypadku lekarz zleca dodatkowe badania, takie jak kolposkopia lub biopsja aby ocenić stopień zmian.
HPV DNA jako uzupełnienie cytologii
W wielu krajach zaleca się wykonywanie testu HPV DNA równocześnie z cytologią. Oba badania wzajemnie się uzupełniają. Cytologia ocenia aktualny stan komórek nabłonka szyjki macicy, natomiast test HPV DNA wykrywa obecność wirusa mogącego prowadzić do zmian nowotworowych w przyszłości. Dzięki połączeniu obu metod można skuteczniej monitorować zdrowie szyjki macicy i w porę wykrywać ewentualne zagrożenia. Szczególnie u kobiet powyżej 30. roku życia łączenie tych dwóch metod daje najwyższą czułość diagnostyczną.
Kiedy i komu zaleca się badanie HPV DNA?
Test HPV DNA jest szczególnie zalecany kobietom po 30. roku życia. Wynika to z faktu, że w młodszym wieku wiele zakażeń HPV ustępuje samoistnie, zanim zdążą wyrządzić szkody. Po 30. roku życia gdy ryzyko przewlekłego zakażenia wzrasta, test pozwala na ocenę potencjalnego ryzyka onkologicznego. W niektórych przypadkach, jeśli wynik cytologii jest niejednoznaczny (np. ASC-US), lekarz może zlecić dodatkowo test HPV DNA aby dokładniej określić ryzyko i zaplanować dalsze postępowanie.
Co oznacza dodatni wynik badania HPV DNA?
Dodatni wynik testu HPV DNA oznacza obecność wirusa w komórkach szyjki macicy ale nie zawsze świadczy o obecności raka. Najczęściej konieczne są dodatkowe badania, takie jak cytologia płynna czy kolposkopia aby dokładniej ocenić charakter zmian. Wykrycie onkogennego typu HPV nie oznacza też automatycznie nowotworu ale sugeruje konieczność częstszych kontroli. W przypadku wyników negatywnych, ryzyko rozwoju raka szyjki macicy jest bardzo niskie przez kilka kolejnych lat.
Czy test HPV DNA może zastąpić cytologię?
Test HPV DNA zyskuje na popularności jako alternatywa dla cytologii, jednak nie powinien jej całkowicie zastępować. Cytologia nadal pozostaje złotym standardem w wykrywaniu zmian przedrakowych, zwłaszcza u młodszych kobiet. W niektórych krajach, takich jak USA, badanie HPV DNA zastępuje cytologię u kobiet powyżej 30. roku życia ale w Polsce nadal stosuje się oba testy równocześnie w ramach tzw. cotestingu.
Wielu specjalistów rekomenduje, że świadome podejście do profilaktyki raka szyjki macicy powinno obejmować zarówno regularne badania cytologiczne, jak i testy HPV DNA. Połączenie obu metod daje największą skuteczność w wykrywaniu zagrożeń już na wczesnym etapie. Test HPV DNA warto wykonać zwłaszcza wtedy gdy wynik cytologii jest nieprawidłowy lub gdy kobieta znajduje się w grupie zwiększonego ryzyka. Wczesne wykrycie wirusa to szansa na skuteczną profilaktykę i uniknięcie rozwoju raka szyjki macicy.
