Czym jest łokieć tenisisty?

Łokieć tenisisty – inaczej entezopatia nadkłykcia bocznego kości ramiennej to choroba zaliczana do zespołów przeciążeniowych okolicy stawu łokciowego. Schorzenie dotyczy mięśni prostowników przedramienia, które przyczepiają się do nadkłykcia kości ramiennej.

Jaka jest przyczyna powstawania łokcia tenisisty?

Długotrwała ekspozycja na przeciążenia oraz mikrourazy powodują zmiany degeneracyjne, wskutek wielokrotnych, częstych uszkodzeń włókien kolagenowych budujących ścięgna. Organizm próbuje poradzić sobie, uruchamiając procesy naprawcze – miejsca uprzednio zniszczone zastępuje tkanka łączna. Towarzyszy temu neowaskularyzacja, czyli tworzenie się naczyń krwionośnych w miejscach, gdzie zazwyczaj ich nie ma, lub są inne niż w stanie fizjologicznym, co skutkuje zaburzeniami prawidłowego ukrwienia. Powstają także zwapnienia.

Takie uszkodzenia mają miejsce najczęściej wskutek m.in. wykonywania wielokrotnych ruchów prostowania i rotacji nadgarstka, podnoszenia przy wyprostowanej kończynie w stawie łokciowym, uprawiania sportu. W tenisie – uderzenia – zwłaszcza backhandowe, wykonywane przez początkujących zawodników o niewielkim doświadczeniu i brakach technicznych – są również przyczyną łokcia tenisisty – stąd potoczna nazwa choroby.

Kto cierpi na łokieć tenisisty? Kogo dotyczy?

Objawy łokcia tenisisty dotyczą każdego roku 1-3% dorosłych. Najczęściej u osób w wieku między 30, a 50 rokiem życia, którzy w pracy zawodowej korzystają przez dłuższy czas z komputera, a także u tych, którzy wykonują stale ruchy nadgarstka – m.in. stomatologów, lekarzy specjalizacji zabiegowych, elektryków, murarzy, ślusarzy, pracowników budowlanych. Choroba występuje również u grających w tenisa, badmintona i squasha, najczęściej u początkujących, z uwagi na brak odpowiedniej techniki. U dobrze grających amatorów oraz zawodowców, łokieć tenisisty wyzwala gra oparta na dużej ilości piłek z rotacją – np. silnie rotowany serwis, częste uderzenia topspinowe.

Jakie są objawy łokcia tenisisty?

Zapalenia nadkłykcia bocznego kości ramiennej manifestuje się bólem ku przodowi i bocznie, ale niejednokrotnie również bezpośrednio nad chorym nadkłykciem. Ból współwystępuje z obrzękiem, ociepleniem i zaczerwienieniem – cechami typowymi dla zapalenia. Pacjenci mają również słabszy i niepewny chwyt oraz odczuwają większe zmęczenie w zakresie kończyny. Zaciśnięcie ręki w pięść powoduje także dolegliwości bólowe. Objawy wzmagają się po przeciążeniu kończyny.

Jak wygląda diagnostyka łokcia tenisisty?

Badanie kliniczne jest najważniejszym aspektem procesu diagnostycznego. Istotne jest również zebranie rzetelnego wywiadu z pacjentem. Ból manifestuje się podczas badania palpacyjnego w obszarze nadkłykcia bocznego oraz mięśni prostowników nadgarstka. Ocenie podlega zapalenie w obrębie stawu łokciowego, zarys więzadła oraz czynność kończyny górnej – siła mięśni i zdolność ruchu kończyny. W postawieniu diagnozy użyteczne są testy Thomsona, Cozena i Milla.

Diagnostyka może być rozszerzona o badania obrazowe – najczęściej wykonywanym i zarazem najbardziej użytecznym jest USG. RTG może pozwolić na ocenę późnej fazy choroby, kiedy obecne są zwapnienia w zakresie przyczepów. Rezonans magnetyczny jest teoretycznie również użytecznym i dokładnym badaniem – w MRI tkanki miękkie mają najwyższą rozdzielczość w porównaniu do innych badań obrazowych, ale rzadko znajduje zastosowanie w zakresie diagnostyki łokcia tenisisty.

Czy można leczyć nieoperacyjnie łokieć tenisisty?

U zdecydowanej większości chorych w ciągu kilku miesięcy – roku, leczenie przynosi dobry efekt –  objawy ulegają zmniejszeniu, a w wielu przypadkach dochodzi do całkowitej poprawy.

W ostrej fazie choroby – zaostrzenia objawów – należy bezwzględnie odciążać staw, unikać podnoszenia ciężkich przedmiotów, wykluczyć aktywność sportową, w której obciążane są kończyny górne, a także ograniczyć wykonywanie ruchów mogących skutkować narastaniem bólu. Pierwszy etap leczenia obejmuje schładzanie bolącego miejsca, np. okładami z lodu oraz przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Wskazana jest również praca z fizjoterapeutą, kinesiotaping oraz masaże. Stosuje się ultradźwięki, jonoforezę, pole magnetyczne, falę uderzeniową (EWST), akupunkturę.

Jeżeli leczenie nie przynosi zakładanej poprawy, wówczas zaleca się terapię lekami sterydowymi, wykonuje blokady (zastrzyki) prokainowe. Pacjentom podaje się również autogenne preparaty czynników wzrostu.

Jakie jest postępowanie operacyjne w leczeniu łokcia tenisisty?

Po ok. 12 miesiącach ocenia się zakres skuteczności dotychczasowego leczenia. Jeśli nie osiągnięto pozytywnego rezultatu, a pacjent cierpi z powodu nawracających, lub stałych dolegliwości, powinno rozważyć się leczenie operacyjne. Polega ono na uwolnieniu przyczepu oraz usunięciu zmiany zapalnej. Operator może podjąć decyzję o nawierceniu kości w miejscu przyczepu, dzięki czemu komórki macierzyste, produkowane w szpiku kostnym, mogą kierunkować swój rozwój i brać czynny udział w regeneracji uszkodzonych uprzednio struktur, poprawia to również zakres ukrwienia. Uwolnienie przyczepu może zostać rozszerzone o jego naprawę, również przy zastosowaniu implantów. Zastosowanie w leczeniu mają także metody jak fasciotomia prostowników, czyli przecięcie powięzi, co powoduje zmniejszenie nacisku na nerwy, naczynia krwionośne i zmniejsza ciśnienie. Wykonuje się również plastykę ścięgna prostowników, odnerwienie stawu łokciowego.

Operacje, w zależności od sytuacji klinicznej oraz warunków, wykonywane są techniką klasyczną, lub artroskopową – w zakresie chirurgii małoinwazyjnej.

Jak wygląda rekonwalescencja po leczeniu operacyjnym łokcia tenisisty?

Pacjent jest wypisany do domu po zabiegu w kolejnej dobie, lub tego samego dnia. Lekarz może zalecić założenie ortezy unieruchamiającej, jednak na okres nie dłuższy niż tydzień. Powrót do pełnej sprawności trwa od 4 do 6 miesięcy i wymaga zaangażowania ze strony pacjenta. Po ok. 3 miesiącach możliwy jest powrót do pracy. W przypadku sportowców czas powrotu do pełnego zakresu treningowego to ok. 5-6 miesięcy. Powinien on nastąpić wówczas, gdy nie ma ograniczeń w ruchu, a siła i sprawność jest podobna do drugiej kończyny. Po operacji ważna jest współpraca z fizjoterapeutą oraz ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarskich.

Artykuł powstał przy udziale: Krzysztof Starszak, lek. med. Maciej Otworowski.