Choroba Hashimoto – współczesna epidemia

Tarczyca jest niewielkim narządem położonym na szyi, ale odpowiadającym za wiele ważnych funkcji w naszym organizmie. Podstawowa funkcją tarczycy jest produkcja i uwalnianie dwóch hormonów trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Hormony te oddziaływają na niemal wszystkie tkanki naszego organizmu. Ich produkcja regulowana jest przez przysadkę mózgową, która za pośrednictwem hormonu tyreotropowego (TSH) , pobudza tarczycę do produkcji T3 i T4. Ze względu na niezwykłą wagę hormonów tarczycowych w funkcjonowaniu całego organizmu, mechanizm kontroli wydzielania hormonów jest bardzo czuły. W odpowiedzi na nawet niewielki wzrost lub spadek zapotrzebowania na hormony tarczycy, obserwujemy dynamiczne zmiany wartości TSH. Z uwagi na złożoną rolę hormonów tarczycy, choroby tego niewielkiego gruczołu wydzielania wewnętrznego, potrafią przysporzyć wielu problemów szerokiemu gronu pacjentów. Różne patologie w obrębie tarczycy mogą objawiać się niedoczynnością lub nadczynnością tego narządu.

Dane epidemiologiczne wskazują, że najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest autoimmunologiczne zapalenie tarczycy typu Hashimoto. Natomiast jeszcze kilkanaście lat temu pierwsze miejsce wśród przyczyn niedoczynności tarczycy zajmował niedobór jodu.

Czym zatem jest choroba Hashimoto?

Choroba Hashimoto jest to niedoczynność tarczycy w przebiegu przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia tego narządu. U podstaw tego schorzenia leży proces autoimmunologiczny, w którym dochodzi do tworzenia w tarczycy nacieków limfocytarnych , prowadzących do stopniowego niszczenia tego narządu. Powoduje to przewlekłe niebolesne zapalenie tarczycy.
W początkowym okresie obserwujemy, mimo toczącego się zapalenia, prawidłową funkcję tarczycy. Wraz z postępującym niszczeniem narządu rozwija się niedoczynność tarczycy. Choroba Hashimoto może prowadzić do powstania wola, czyli patologicznego powiększenia gruczołu, lub do stopniowego zaniku narządu.

Częstość występowania choroby Hashimoto jest 7 razy większa u kobiet niż u mężczyzn oraz wzrasta z wiekiem – u osób przed 60 r.ż. dotyczy 1,4-8 % osób, ale po 60 r. ż. dotyczy aż 7-17% osób. Należy jednak podkreślić, że choroba może dotyczyć również dzieci oraz, co jest szczególnie groźne, kobiet w ciąży. Dodatkowo, z uwagi na autoimmunologiczny charakter w wielu przypadkach można stwierdzić rodzinne występowanie oraz współistnienie z innymi zaburzeniami autoimmunologicznymi, jak cukrzyca t.1, celiakia, bielactwo, łuszczyca itp.

Jakie są objawy choroby Hashimoto?

Choroba Hashimoto przebiega przede wszystkim pod postacią niedoczynności tarczycy. Niejednokrotnie spotykamy się jednak z prawidłową funkcją tarczycy oraz z wynikającym z choroby zaburzeniem jej budowy, które może prowadzić do rozwoju wola, czyli powiększenia tarczycy lub być wstępnym etapem rozwoju niedoczynności.
Do charakterystycznych symptomów niedoczynności tarczycy należą: przewlekłe zmęczenie i nadmierna senność, wahania nastroju, gorsza koncentracja, zaburzenia depresyjne, tendencja do zaparć i uczucia ciągłego zimna, narastanie masy ciała, przesuszanie skóry, wypadanie włosów, zaburzenia miesiączkowania oraz płodności.

Rzadko kiedy obserwujemy u pacjenta wszystkie objawy. Niekiedy w początkowym okresie choroby można nie obserwować żadnych lub tylko nieliczne z objawów i wówczas tylko odchylenia w badaniach laboratoryjnych mogą naprowadzić nas na rozpoznanie schorzenia. Jednak nieleczona niedoczynność tarczycy nawet ta tzw subkliniczna , czyli powodująca dyskretne zaburzenia może mieć bardzo poważne konsekwencje w przyszłości i prowadzić do zaburzeń płodności u kobiet i mężczyzn, czy zwiększać ryzyko nadciśnienia tętniczego lub choroby niedokrwiennej serca.

W razie wystąpienia symptomów sugerujących zaburzenia funkcji tarczycy należy udać się do lekarza rodzinnego lub endokrynologa, który po przeprowadzaniu badania lekarskiego zdecyduje o konieczności wykonania badań laboratoryjnych (TSH). Okresowe badania TSH powinny być również wykonywane u krewnych, osób obciążonych choroba Hashimoto lub inna chorobą z kręgu chorób autoimmunologicznych.

Jak diagnozować i leczyć chorobę Hashimoto?

Diagnostyka laboratoryjna w kierunku choroby Hashimoto polega na wykonaniu badań hormonalnych i immunologicznych. Badaniem wstępnym oceniającym czynność tarczycy jest oznaczenie we krwi stężenia TSH. W razie uzyskania nieprawidłowego wyniku (powyżej górnej granicy normy), konieczny jest pomiar stężenia wolnej tyroksyny (fT4) Pierwotną niedoczynność tarczycy (związaną z chorobą tarczycy, a nie chorobą przysadki) rozpoznaje się, jeżeli podwyższonemu stężeniu TSH, towarzyszy obniżone stężenie FT4. Należy jednak pamiętać, że podawane na wyniku zakresy norm laboratoryjnych dotyczą całej populacji i muszą być interpretowane w zależności od wieku pacjenta i sytuacji klinicznej. Aby potwierdzić rozpoznanie choroby Hashimoto należy dodatkowo oznaczyć poziom przeciwciał przeciw tyreoperoksydazie (anty-TPO) i /lub przeciw tyreoglobulinie (anty-Tg).

Niezwykle istotnym w diagnostyce chorób tarczycy jest badanie USG. Obraz przewlekłego zapalenia tarczycy, które leży u podstaw choroby Hashimoto, jest w badaniu USG bardzo charakterystyczny. Badanie to dodatkowo pozwala wykrywać np. guzki tarczycy, które niekiedy wymagają dalszej diagnostyki w postaci biopsji, jak również pozwala bardzo precyzyjnie monitorować wielkość tarczycy .
Leczenie niedoczynności tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto polega na suplementacji brakującego hormonu. W Polsce stosuje się produkowana syntetycznie lewotyroksynę, która ma takie samo działanie jak naturalnie wytwarzany hormon. Systematyczne przyjmowanie leku prowadzi do normalizacji badań hormonalnych i ustąpienia objawów . Dodatkowo w przypadku wola, czyli powiększenia tarczycy, może hamować dalszy jego wzrost lub powodować nawet jego zmniejszenie. Należy jednak pamiętać, że mimo uzyskania poprawy klinicznej i laboratoryjnej, poziomy przeciwciał przeciwtarczycowych (anty TPO i anty Tg ) będą stale podwyższone. Podonie , nie ulegnie normalizacji obraz ultrasonograficzny.

Hormon tarczycy należy przyjmować regularnie, optymalnie rano na czczo, 30-60 min przed posiłkiem i innymi lekami. Dawka hormonu jest ustalana indywidualnie i niejednokrotnie wymaga modyfikowania w zależności od kontrolnych badań TSH. W początkowym okresie ustalania dawki leku , mogą być konieczne częstsze kontrole TSH (nawet co 6-12 tygodni). Po uzyskaniu stabilnego wyrównania niedoczynności zazwyczaj wystarczają kontrole co 6-12 miesięcy. Większość pacjentów z choroba Hashimoto wymaga leczenia lewotyroksyna i okresowej kontroli TSH przez całe życie.

Choroba Hashimoto u kobiet planujących ciążę i u kobiet w ciąży

Wyjątkową grupą pacjentów, w przypadku której choroba Hashimoto wymaga szczególnej uwagi, są kobiety w wieku rozrodczym i kobiety w ciąży. Nieleczona niedoczynność tarczycy może wiązać się z trudnością w zajściu w ciąże, częstszymi poronieniami, nieprawidłowym przebiegiem ciąży oraz gorszym rozwojem ich potomstwa. Z tego względu zaleca się ocenę funkcji tarczycy przed planowana ciążą, jak również w razie stwierdzenia niepowodzeń położniczych. W razie wykrycia dysfunkcji tarczycy należy pilnie włączyć leczenie i ściśle monitorować pacjentkę , najpewniej pod okiem doświadczonego endokrynologa.

Bardzo ważne jest również ustalenie przyczyny niedoczynności tarczycy. Stwierdzenie autoimmunologicznego zapalenia tarczycy typu Hashimoto może wymagać bardziej wnikliwej obserwacji w czasie ciąży i w czasie pierwszych miesięcy po porodzie pod kątem np. takich powikłań jak poporodowe zapalenie tarczycy.

W przypadku kobiet z już rozpoznaną niedoczynnością tarczycy, należy pamiętać o tym, że ciąża wiąże się ze zwiększony zapotrzebowaniem na hormony tarczycy i wymaga pilnego zwiększenia dawki suplementacyjnej hormonów.
Równie ważna dla wszystkich kobiet w ciąży jest właściwa podaż jodu w diecie. Dla przeciętnej osoby wystarcza ok. 150 µg jodu/dobę. Ale dla kobiet w ciąży powinna wynosić aż 250 µg/dobę. W zawiązku z tym zalecana jest dieta uwzględniająca pokarmy bogate w jod (sól jodowana, ryby morskie, szpinak, brokuły, groszek zielony, jaja kurze, mleko i jego przetwory, orzechy laskowe itd.) oraz suplementacja jodku potasu w postaci gotowych preparatów dostępnych w aptece.

Nowości w leczeniu choroby Hashimoto

Uwzględniając przewlekły, postępujący charakter choroby Hashimoto i powszechność problemu nieustannie trwają poszukiwania sposobu profilaktyki rozwoju lub postępu choroby, jak również poprawy kontroli choroby np. za pomocą diety np. bezglutenowej lub suplementacji m.in selenu. Obecnie brak jest jednak pewnych dowodów naukowych na skuteczność takiego postępowania. Wymaga to oczywiście indywidualnego podejścia, w tym np. wykluczenia celiakii należącej również do chorób autoimmunologicznych.
Hashimoto jest chorobą w 80 % uwarunkowaną genetycznie. Nie mamy wpływu na predyspozycję genetyczną osób obciążonych. Osoby, u których w rodzinie występują choroby tarczycy, lub które leczą się z powodu innych chorób autoimmunologicznych powinny zwracać szczególną uwagę na rozwój objawów niedoczynności oraz wykonywać okresowe badanie TSH, celem wczesnego wykrycia zaburzeń funkcji tarczycy.