W krajach rozwiniętych rak piersi należy do najczęstszych nowotworów złośliwych występujących u kobiet i nadal pozostaje jedną z głównych ich przyczyn zgonów. W Polsce z tego powodu co roku umiera około 5 tys. kobiet.
Wyższy wskaźnik zachorowań na raka piersi notuje się w Europie i w Stanach Zjednoczonych, a niższy w krajach Azji i Afryki. Wyższa zachorowalność na raka piersi w krajach wysoko rozwiniętych wiąże się z większą liczbą czynników ryzyka tam występujących oraz podłożem genetycznym.
Z pewnością nie wszystkie przyczyny zachorowania na raka piersi są poznane do końca, ale wiele czynników ryzyka zostało zidentyfikowane i właśnie o nich rozmawiamy dziś z dr n. med. Elżbietą Marczyk, chirurgiem onkologiem z krakowskiego Szpitala na Klinach.
Jakie są przyczyny zachorowania na raka piersi u kobiet?
Generalnie możemy wyróżnić czynniki ryzyka zachorowania na raka mające związek z występowaniem dziedzicznym tego nowotworu oraz te, które nie są związane z mutacjami genetycznymi, a bardziej z fizjologiczną aktywnością hormonalną i trybem życia .
Czyli kobiety, u których w rodzinie były przypadki zachorowań na raka piersi mają podłoże genetyczne do rozwoju tego nowotworu i w związku z tym są w grupie ryzyka?
Kobiety z obciążonym wywiadem rodzinnym, czyli takie, u których występowały w najbliższej rodzinie zachorowania na raki piersi i/lub jajnika oraz te u których wykonano testy genetyczne i stwierdzono obecność mutacji genu BRCA1 lub BRCA2 należą niewątpliwie do grupy wysokiego ryzyka. Należy jednak podkreślić, że nie u wszystkich kobiet z obciążającym wywiadem rodzinnym wykryjemy obecność zmutowanych genów oraz nie wszystkie kobiety mające mutacje genowe BRCA mają krewnych chorych na raka piersi i jajnika. Pamiętajmy , że u znacznej większości chorych na raka piersi nie stwierdza się występowania mutacji związanych ze zwiększonym ryzykiem zachorowania. W Polsce z czynnikami genetycznymi związanych jest około 7% zachorowań na raka piersi. Wystąpienie mutacji w obrębie genów BRCA1, BRCA2 lub innych, nie determinuje zachorowania, ale znacząco zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi i jajnika. W przypadku stwierdzenia mutacji w genie BRCA1 ryzyko wystąpienia raka piersi wynosi ok. 65-90%, a do tego dochodzi 40 % ryzyka zachorowania na raka jajnika. Mutacja w obrębie genu BRCA2, odpowiada w 30-55% przypadków za zachorowania na raka piersi i 25% za raka jajnika.
Ryzyko to jest tym większe, im bliższy jest stopień pokrewieństwa oraz im większa jest liczba chorych krewnych. Dotyczy ono głównie krewnych pierwszego stopnia, czyli w linii: matka, córka, siostra i jest zależne od wczesnego wieku zachorowania , tzn. wyraźnie wzrasta jeśli krewne zachorowały jeszcze przed menopauzą.
Czyli warto wykonywać testy genetyczne? Co daje kobiecie ta wiedza?
Wśród zdrowych kobiet warto wykonywać testy genetyczne u pełnoletnich kobiet z silnym dodatnim wywiadem nowotworowym w rodzinie, aby można było zaproponować odpowiednie działania profilaktyczne. Istnieją zasadniczo dwa kierunki tych działań. Jeden kierunek to wczesne rozpoczęcie badań profilaktycznych o szerszym zakresie, niż u kobiet z przeciętnym ryzykiem zachorowania. Druga sprawa to kwalifikacja do chirurgicznych zabiegów profilaktycznych, które obejmują usunięcie jajników z jajowodami oraz wykonania obustronnej mastektomii, co daje szansę na uchronienie przed zachorowaniem na te nowotwory złośliwe.
Natomiast wśród kobiet , które już zachorowały na raka piersi lub jajnika też warto wykonywać testy genetyczne, zwłaszcza u tych w młodym wieku i z obciążającym wywiadem rodzinnym, aby właściwie móc zaplanować leczenie onkologiczne. W tej grupie chorych zalecanym zabiegiem operacyjnym jest amputacja chorej piersi , a nie leczenie oszczędzające gruczoł piersiowy. Rak piersi uwarunkowany genetycznie , częściej niż raki sporadyczne, występuje wieloogniskowo, dlatego też kwadrantektomia nie jest rekomendowanym sposobem leczenia. Ponadto można wówczas zaplanować profilaktyczne usunięcie jajników i mastektomię drugiej piersi.
Jakie inne czynniki ryzyka, poza genetycznymi, są istotne w zachorowaniu na raka piersi u kobiet?
Poza samą płcią żeńską, która determinuje zwiększone zachorowanie na raka piersi niezależnie od występowania mutacji genetycznych lub nie, należy wymienić: wiek, fizjologiczną aktywność hormonalną, przebyty wcześniej rak jednej piersi, promieniowanie jonizujące, przyjmowane egzogenne hormony płciowe, otyłość, dieta i aktywność fizyczna.
W jakim wieku najczęściej chorujemy na raka piersi?
Ryzyko zachorowania na raka piersi zmienia się z wiekiem i jest najwyższe między 50 , a 63 rokiem życia.
U kobiet przed 30 rokiem życia rak piersi występuje rzadko, natomiast dość często ma podłoże genetyczne. Młody wiek zachorowania jest niekorzystnym czynnikiem rokowniczym. Choroba najczęściej jest wykryta , gdy występują objawy guza piersi i przebiega w większości przypadków dość agresywnie. U kobiet w ciąży i karmiących może wystąpić postać raka zapalnego piersi , która bywa mylona ze zwykłym zapaleniem piersi, co przyczynia się do opóźnionego rozpoznania i niewłaściwego leczenia. Dlatego warto w tej grupie wykonywać profilaktyczne badania USG piersi, zwłaszcza u kobiet z obciążającym wywiadem rodzinnym.
W okresie około- i post-menopauzalnym ryzyko zachorowania na raka piersi zdecydowanie wzrasta i jest najwyższe między 50 , a 63 rokiem życia. 77% wszystkich zachorowań na raka piersi dotyczy kobiet po 50 rż. Dlatego właśnie program NFZ dotyczący badań przesiewowych raka piersi obejmuje bezobjawową grupę kobiet między 50-70 rż. proponuje wykonywanie mammografii co 2 lata, a w przypadku wykrycia nieprawidłowości rozszerzenie diagnostyki.
Jaka jest zależność występowania raka piersi od fizjologicznej aktywności hormonalnej i przyjmowanych egzogennych hormonów płciowych?
Ryzyko wystąpienia raka piersi jest większe u kobiet , które wcześnie zaczęły miesiączkować ( przed 12 rż) oraz u tych, które późno przechodziły menopauzę (po 55rż). Bezdzietność lub pierwszy poród w późnym wieku (po 40rż) są czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania, natomiast pierwsza ciąża zakończona porodem przed 25rż jest czynnikiem zmniejszającym to ryzyko.
Również wpływ egzogennych hormonów płciowych na występowanie raka piersi u kobiet przyjmujących hormonalną terapię zastępczą (HTZ), zwłaszcza przez wiele lat, jest szeroko dyskutowane. Mimo, że nie ma jednoznacznego stanowiska dotyczącego bezpośredniego przełożenia stosowania HTZ na zwiększenie zachorowalności, to jednak u kobiet , u których rak piersi został zdiagnozowany HTZ jest bezwzględnie przeciwwskazana.
W jaki sposób promieniowanie jonizujące zwiększa zachorowanie na raka piersi?
Ekspozycja na promieniowanie jonizujące zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi. W praktyce może to dotyczyć pacjentów onkologicznych , którzy w przeszłości byli leczeni napromienianiem na inne nowotwory złośliwe w obrębie klatki piersiowej, np. z powodu ziarnicy. Również badania radiologiczne wykorzystujące promieniowanie jonizujące, wykonywane zbyt często, zwłaszcza u młodych pacjentów może mieć niekorzystny wpływ na zachorowalność na raka piersi.
Czy inne wymienione czynniki ryzyka mają faktycznie duże znaczenie w zachorowalności na raka piersi ?
Otyłość, dieta bogata w tłuszcze zwierzęce i węglowodany proste, brak aktywności fizycznej, i nadmierne spożywanie alkoholu są czynnikami często ze sobą powiązanymi, ale o niewielkim znaczeniu. Warto jednak o nich pamiętać, gdyż poprzez modyfikację stylu życia możemy sami obniżyć nasze ryzyko zachorowania na raka piersi.
