Palenie stanowi największe, śmiertelne zagrożenie dla zdrowia na świecie. W skali globalnej jest przyczyną prawie 4 milionów zgonów rocznie. Oznacza to, że z powodu tzw. chorób odtytoniowych umiera dziennie 11 tys. palaczy. W Polsce choroby te są przyczyną zgonu co drugiego palacza w wieku 35-69 lat. Każdy papieros skraca życie średnio o 5,5 minuty, czyli przeciętny palacz na własne życzenie rezygnuje z 5 lat życia. Liczby mówią same za siebie. Pytanie, co z tym zrobimy.
Co znajduje się dymie tytoniowym?
W dymie tytoniowym występuje pod postacią gazu lub cząsteczek ponad 4 000 związków chemicznych. Badania empiryczne udowodniły, że ponad 40 czynników ma działanie rakotwórcze. Dym papierosowy inhalowany przez palacza wywiera szkodliwy wpływ na prawie wszystkie organy: podrażnia błonę śluzową jamy ustnej, przełyku i żołądka; ma właściwości alergizujące, zatruwa układ oddechowy, sercowo-naczyniowy, nerwowy, trzustkę, pęcherz moczowy, prowadzi do mutacji oraz rakotwórczych zmian komórkowych. Palenie ma również negatywny wpływ na procesy życiowe, m.in.: immunologiczne i hormonalne. Do najbardziej szkodliwych związków toksycznych należą: tlenek węgla, tlenki azotu oraz cyjanowodór. Toksyczność substancji zawartych w dymie tytoniowym może być wzmocniona przez ich synergiczne oddziaływanie na organizm w połączeniu z innymi substancjami obecnymi w środowisku. Na przykład: palenie papierosów i jednoczesne picie wysokoprocentowego alkoholu zwiększa ryzyko zachorowania na raka krtani.
Nowotwory
Najsilniejszy związek z paleniem wykazują nowotwory złośliwe: płuc (80 – 90% nowotworów występuje u palaczy!), krtani, gardła, przełyku, jamy ustnej, miedniczek nerkowych, pęcherza moczowego i trzustki. Do niedawna opierano się na obserwacjach epidemiologicznych. W 1996 roku naukowcy z USA opisali molekularne podstawy tego związku. Bezpośrednią przyczyną nowotworów są zmiany w cząsteczce DNA komórki. Związki chemiczne z dymu tytoniowego mogą wywoływać uszkodzenia DNA, czyli błędy w kodzie genetycznym. Szczególną rolę odgrywa tu benzopiren – rakotwórcza substancja zawarta w dymie, która wywołuje uszkodzenie genu p53. Zadaniem tego genu jest powstrzymywanie podziału komórki z uszkodzonym DNA. Gdy zostanie uszkodzony – nie spełnia swojej funkcji i umożliwia rozwój raka. Zaprzestanie palenia pozwala uniknąć dalszych uszkodzeń i zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu.
Choroby układu krążenia
Palenie zwiększa również ryzyko chorób układu krążenia: choroby wieńcowej serca, zespołu płucno – sercowego, degeneracji miąższu sercowego, nadciśnienia, miażdżycy, tętniaka aorty, chorób obwodowego układu naczyniowego, w tym naczyń mózgowych. Układ oddechowy palaczy jest narażony na wiele chorób, a wśród nich: przewlekłe zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, astmę oskrzelową, czy gruźlicę płuc. Dym tytoniowy wpływa niekorzystnie na żołądek i dwunastnicę, przyczyniając się do powstawania wrzodów. Jest częstą przyczyną katarakty, osteoporozy i paradontozy. U mężczyzn palenie może wywoływać zaburzenia potencji.
Uzależnienie od tytoniu
Uzależnienie od tytoniu jest zaburzeniem zdrowotnym, które charakteryzuje się objawami osiowymi i znajduje swoją kategorię w klasyfikacji zdrowia icd – 10 pod numerem f-17 – zaburzenia psychiczne, zaburzenia zachowania spowodowane paleniem tytoniu.
– Mechanizm uzależnienia polega na tym, że osoba uzależniona od tytoniu tworzy i przedstawia swoją rzeczywistość posługując się takimi mechanizmami obronnymi, które pozwalają jej na dalsze trwanie w nałogu. Takimi mechanizmami, stosowanymi przez osoby uzależnione mogą być zaprzeczenie, racjonalizacja, regresja, intelektualizacja, czy wyparcie. Osoba paląca wypracowuje sobie schemat, w którym papieros pełni p.. funkcje „rozładowywacza” napięcia emocjonalnego. Zapewnia ulgę, szybko przynosi efekt pozornego zrelaksowania się – mówi Monika Włoskowicz-Majsak, psycholog z krakowskiego Szpitala na Klinach.
Palenie papierosów w bardzo dużym stopniu reguluje funkcjonowanie osobowości.
Jak się uzależniamy i jak walczyć z nałogiem?
Należy sobie uświadomić, że na uzależnienie od tytoniu mają wpływ trzy grupy czynników. Pierwsza z nich, to wpływ chemiczny nikotyny, czyli właściwości chemiczne – udowodniona, że nikotyna kilkakrotnie silniej oddziałuje na układ nerwowy niż opiaty, alkohol i inne narkotyki; druga grupa to szeroko rozumiane czynniki społeczne, czyli w młodszym wieku grupa rówieśnicza, „moda”, brak wiedzy na temat zagrożeń, wciąż niewłaściwa profilaktyka i pogląd społeczny mówiący o tym, że palenie jest „najmniej groźne”, a jednocześnie pozwala pozostać „w trendzie” grupy społecznej osób palących papierosy; ostatnia grupa, to czynniki indywidualne, czyli osobiste predyspozycje biologiczne i psychologiczne, jak i emocjonalne;
Co ciekawe, istnieją cechy osobowości, które szczególnie są podatne na rozwój i wystąpienie uzależnienia. Wśród nich najważniejsze, to niedojrzałość emocjonalna, niska tolerancja na frustrację, ograniczona samokontrola, trudności w opanowywaniu stanów emocjonalnych, czy nadaktywność emocjonalna.
– Skoro na rozwój uzależnienia mają wpływ trzy grupy czynników, to terapia również powinna obejmować te trzy grupy. Jeżeli chodzi o terapię psychologiczną – psychoterapię, to najlepiej sprawdzają się metody poznawcze i behawioralne, choć uważam, że powinny być dopełnieniem pracy dynamicznej, pracy wglądowej, z wykorzystaniem technik poznawczych i behawioralnych. Należy pamiętać, że wychodzenie z uzależnienia i cała terapia to długi i trudny proces, w którym najistotniejsza jest determinacja i gotowość do zmiany sposobu funkcjonowania bez palenia – dodaje Monika Włoskowicz-Majsak.
