Rak piersi – jakie są czynniki ryzyka wystąpienia tego nowotworu?

W krajach rozwiniętych rak piersi należy do najczęstszych nowotworów złośliwych występujących  u kobiet i nadal pozostaje jedną z głównych  ich przyczyn zgonów. W Polsce z tego powodu  co roku umiera  około 5 tys. kobiet.

Wyższy wskaźnik zachorowań na raka piersi notuje się w Europie i w Stanach Zjednoczonych, a niższy w krajach Azji i Afryki. Wyższa zachorowalność na raka piersi w krajach wysoko rozwiniętych wiąże się z większą liczbą czynników ryzyka  tam występujących  oraz podłożem genetycznym.

Z pewnością nie wszystkie przyczyny zachorowania na raka piersi są poznane  do końca,  ale wiele czynników ryzyka zostało zidentyfikowane  i właśnie o nich rozmawiamy dziś z dr  n. med. Elżbietą Marczyk, chirurgiem onkologiem z krakowskiego Szpitala na Klinach.

Jakie są przyczyny zachorowania na raka piersi u kobiet?

Generalnie możemy wyróżnić  czynniki ryzyka zachorowania na raka mające związek z występowaniem  dziedzicznym tego nowotworu oraz te, które nie są związane z mutacjami genetycznymi, a bardziej   z fizjologiczną aktywnością hormonalną i trybem życia .

Czyli  kobiety, u których w rodzinie były przypadki zachorowań na raka piersi mają podłoże genetyczne do rozwoju tego nowotworu i  w związku z tym są w grupie ryzyka?

Kobiety z obciążonym wywiadem rodzinnym, czyli takie, u których występowały w najbliższej rodzinie zachorowania na  raki piersi i/lub jajnika oraz te u których  wykonano testy genetyczne  i stwierdzono obecność mutacji genu BRCA1 lub BRCA2 należą niewątpliwie do grupy  wysokiego ryzyka. Należy  jednak podkreślić, że nie u wszystkich kobiet z  obciążającym wywiadem rodzinnym wykryjemy obecność zmutowanych genów oraz nie wszystkie kobiety  mające mutacje genowe  BRCA mają krewnych chorych na raka piersi i jajnika.   Pamiętajmy , że u znacznej większości chorych na raka piersi  nie stwierdza się  występowania mutacji  związanych  ze zwiększonym ryzykiem zachorowania.  W Polsce z czynnikami genetycznymi związanych jest około 7%  zachorowań na raka piersi. Wystąpienie mutacji  w obrębie genów  BRCA1,  BRCA2 lub innych, nie determinuje  zachorowania, ale znacząco zwiększa ryzyko  zachorowania na raka piersi i jajnika. W przypadku stwierdzenia mutacji w genie BRCA1 ryzyko wystąpienia raka piersi wynosi ok. 65-90%, a do tego  dochodzi 40 % ryzyka zachorowania na raka jajnika.  Mutacja w obrębie  genu BRCA2, odpowiada w 30-55% przypadków  za zachorowania na raka piersi i 25% za raka jajnika.

Ryzyko  to jest tym większe, im bliższy jest stopień pokrewieństwa oraz im  większa jest liczba chorych krewnych. Dotyczy ono głównie krewnych pierwszego stopnia, czyli w linii: matka, córka, siostra i jest zależne  od wczesnego wieku zachorowania ,  tzn. wyraźnie wzrasta jeśli  krewne zachorowały jeszcze przed  menopauzą.

Czyli warto wykonywać testy genetyczne? Co daje kobiecie ta wiedza?

Wśród zdrowych kobiet warto wykonywać testy genetyczne u pełnoletnich kobiet z  silnym dodatnim wywiadem nowotworowym w rodzinie, aby można  było  zaproponować odpowiednie działania profilaktyczne.  Istnieją zasadniczo dwa kierunki  tych działań. Jeden kierunek to  wczesne rozpoczęcie badań profilaktycznych  o szerszym zakresie, niż u kobiet z  przeciętnym ryzykiem zachorowania. Druga sprawa to kwalifikacja do  chirurgicznych zabiegów profilaktycznych, które obejmują usunięcie jajników z jajowodami oraz  wykonania obustronnej mastektomii, co daje szansę na uchronienie przed zachorowaniem na te nowotwory złośliwe.

Natomiast wśród  kobiet , które  już zachorowały na raka piersi lub jajnika  też warto  wykonywać testy genetyczne, zwłaszcza u tych w młodym wieku i z obciążającym wywiadem rodzinnym, aby właściwie móc zaplanować leczenie onkologiczne.  W tej grupie chorych zalecanym zabiegiem operacyjnym jest amputacja chorej  piersi , a nie leczenie oszczędzające gruczoł piersiowy.  Rak piersi uwarunkowany genetycznie , częściej niż raki sporadyczne, występuje wieloogniskowo, dlatego też kwadrantektomia nie jest rekomendowanym sposobem leczenia.  Ponadto można wówczas zaplanować profilaktyczne usunięcie jajników i  mastektomię drugiej piersi.

Jakie inne  czynniki ryzyka, poza genetycznymi, są istotne w zachorowaniu na raka piersi u kobiet?

Poza samą płcią żeńską, która determinuje zwiększone  zachorowanie na raka piersi niezależnie od występowania mutacji  genetycznych lub nie, należy wymienić: wiek,  fizjologiczną aktywność hormonalną, przebyty wcześniej rak jednej piersi, promieniowanie jonizujące, przyjmowane egzogenne hormony płciowe, otyłość,  dieta i aktywność fizyczna.

W jakim wieku najczęściej chorujemy na raka piersi?

Ryzyko zachorowania na raka piersi zmienia się z wiekiem i jest najwyższe między 50 , a 63 rokiem życia.

U kobiet przed 30 rokiem życia  rak piersi występuje rzadko, natomiast dość  często ma podłoże genetyczne. Młody wiek zachorowania jest niekorzystnym czynnikiem rokowniczym. Choroba  najczęściej jest wykryta , gdy  występują objawy guza piersi i  przebiega w większości przypadków dość agresywnie. U kobiet  w ciąży  i karmiących   może wystąpić postać raka zapalnego piersi , która bywa mylona  ze zwykłym zapaleniem piersi, co przyczynia się do opóźnionego rozpoznania  i niewłaściwego leczenia. Dlatego  warto w tej grupie wykonywać profilaktyczne badania USG piersi, zwłaszcza u kobiet z obciążającym wywiadem rodzinnym.

W okresie około- i post-menopauzalnym ryzyko zachorowania na raka piersi  zdecydowanie wzrasta i jest najwyższe  między 50 , a 63 rokiem życia.   77%  wszystkich zachorowań na raka piersi dotyczy kobiet  po  50 rż.  Dlatego właśnie program  NFZ dotyczący badań przesiewowych raka piersi  obejmuje bezobjawową grupę kobiet między 50-70 rż. proponuje wykonywanie mammografii co 2 lata, a w przypadku wykrycia nieprawidłowości rozszerzenie diagnostyki.

Jaka jest zależność  występowania raka piersi od  fizjologicznej aktywności hormonalnej i przyjmowanych  egzogennych hormonów płciowych?

Ryzyko wystąpienia raka piersi jest większe u kobiet , które wcześnie zaczęły miesiączkować ( przed 12 rż) oraz u tych, które późno przechodziły menopauzę (po 55rż). Bezdzietność lub pierwszy poród w późnym wieku (po 40rż)  są czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania, natomiast pierwsza ciąża zakończona porodem przed 25rż jest czynnikiem zmniejszającym to ryzyko.

Również wpływ egzogennych  hormonów płciowych na występowanie raka piersi u kobiet przyjmujących hormonalną terapię zastępczą (HTZ), zwłaszcza przez wiele lat, jest szeroko dyskutowane. Mimo, że nie ma jednoznacznego stanowiska dotyczącego bezpośredniego przełożenia  stosowania HTZ na zwiększenie   zachorowalności, to jednak u kobiet , u których rak piersi został zdiagnozowany HTZ jest bezwzględnie przeciwwskazana.

W jaki sposób promieniowanie jonizujące zwiększa zachorowanie na raka piersi?

Ekspozycja na promieniowanie jonizujące zwiększa ryzyko  zachorowania na raka piersi. W praktyce może to dotyczyć pacjentów onkologicznych , którzy w przeszłości byli leczeni napromienianiem na inne nowotwory złośliwe w obrębie klatki piersiowej, np. z powodu ziarnicy.  Również badania radiologiczne wykorzystujące promieniowanie jonizujące, wykonywane zbyt często, zwłaszcza u młodych pacjentów może mieć niekorzystny wpływ na zachorowalność na raka piersi.

Czy inne wymienione czynniki ryzyka mają faktycznie  duże znaczenie w zachorowalności na raka piersi ?

Otyłość, dieta bogata w tłuszcze zwierzęce i węglowodany proste,  brak  aktywności fizycznej, i nadmierne spożywanie alkoholu są czynnikami często ze sobą powiązanymi, ale  o   niewielkim znaczeniu.  Warto  jednak o nich pamiętać, gdyż  poprzez modyfikację stylu życia możemy sami  obniżyć nasze ryzyko zachorowania na raka piersi.